Абай Құнанбаев туралы қазақша мәлімет (Абай Құнанбайұлы өмірбаяны)

Абай Құнанбаев жастардың қолындағы бір ғажайып және мінез-құлықты қайраткер. Ол қазақ әдебиетінің, философиясының және білімінің қазіргі кезде ұлы жарысы деп аталады.

Абайдың ерте жылдар(мәлімет басы)

Абай туылуы және отбасы

Абай 1845 жылы 23 тамызда Қазақстанның Семей ауданындағы Караоткел дербесінде туған. Қарқаралының аға сұлтаны Құнанбайдың төрт әйелінің бірі, екінші әйелі Ұлжаннан туылған. Ол арғы тегі Орта жүз Тобықты Арғын ішіндегі Олжай батырдан басталады. Айдос, Қайдос, Жігітек есімді 3 ұрпақ Олжайдан тарайды. Бұлардың кейінгі рулы ел болып кеткен.

Айдос әйелінің әлі де анықталмаған Айпара деген әйелінен үш ұлы болды. Бұлардың әрқайсысы: Ырғызбай, Көтібақ, Топай, Торғай.

Айдос шаруа адамы болатында, шешесі өткір тілді, момын болатын әкесі және өр мінезді әйелі болатын. Айпара балаларына жанашырын мәтелі айту арқылы өзінің балаларынан өзара бағыштап, ел басқаруында ырғызбай ортасындағы шаруа көзінде оза шауып, ел басқарды.

Өскенбай шаруаға жайлы, билікке әділ кісі болғандықтан, “Ісің адал болса Өскенбайга бар,арам болса Ералыға бар” деген мәтелімен танысты. Әйелі Зереден Құнанбай туады.

Құнанбай-4 әйел алған адам. Оның бәйбішесі Күңкеден – Кұдайберді, інісі Құттымұхамбетке айттырылып, қалыңдық кезінде жесір қалған соң өзі алған екінші әйелі: Ұлжаннан – Тәңірберді (Тәкежан), Ибраһим (Абай), Ысқақ, Оспан, үшінші әйелі Айғыздан – Халиулла, Ысмағұл туады. Қартайған шағында үйленген ең кіші әйелі Нұрғанымнан ұрпақ жоқ. Абайдің “ Атадан алтау, анадан төртеу едім дейтіні осыдан. Болашақ ақын сабырлы мінезімен, кең пейілімен ел анасы атанған “кәрі әжесі” Зеренің таусылмайтын мол қазынадай аңыз ертегілерін естіп, абысын-ажынға жайлы, мінезі көнтерлі, әзіл-қалжыңга шебер, жөн-жобага жетік өз анасы Ұлжанның тәрбиесінде өсті.

Білім және білімге алғашқы қадамдар

Абай әуелі ауылдағы Ғабитхан молдадан сауатын ашады да, 10 жасқа толған соң 3 жыл Семейдегі Ахмет Риза медресесінде оқиды. Бұл медреседе араб, парсы тілдерінде, негізінен, дін сабағы жүргізілетін еді.

Құрбыларынан анағұрлым зейінді бала оқуға бар ықыласымен беріліп, ол үздік шәкірт аталады. Ол енді дін оқуын тұтпаған жоқ, бірақ білімін өз бетінше жетілдіруге ұмтылады. Оқушы шығыс ақындарының шығармаларымен, араб, иран, шағатай (ескі өзбек) тілінде жазылған ертегі, дастан, қиссалармен танысады. Ол Шығыстың Низами, Науаи, Сәғди, Қожа Хафиз, Фзули сияқты ұлы ғұламаларының шығындарымен танысады, олардың жылдарын оқыды. Медресенің үшінші жылында Абай Семей қаласындағы “Приходская” мектепке да қосымша түсіп, орысша сауатын ашады.

Бірақ бұл оқуын әрі жалғастыра алмады, небәрі 3 жылдан соң оның мұсылманша да, орысша да оқуы аяқталды.

Құнанбай Абайдың басқа балалардан алымдылығын аңғарған және оны елге шақырып алып, өз жанына ертіп, әкімшілдік-билік жұмыстарына араластырмақ болады. Ол 13 жастағы Абай ел ісіне араласады. Абай әке қасында болған жылдарда атқамінер би-болыстардың қулық-сұмдықтарын, қазақ даласына ыдырай бастаған феодрулық қатынастардың кереғар қайшылықтары кіріптар еткен әлеуметтік теңсіздіктің зардаптарын, аштық пен жалаңаштықты, патриапхалдық, кертартпа салт-сана, әдет-ғұрып зандарының залалдарының залалдарын айқын түсінді.

Абайдың өмір және өнер мәлімет

1886 жылы Михаэлистің дағдыларымен, Семей облысы Статистика комитетінің толық мүшесі болып сайланды. 1875 жылы Қоңыркөкше елінде өткен сайлауда Семей ауданының депутаты ретінде таңдалды. Сонымен қатар Қазақ халқының дәстүрлі ел билеу жосындарын, әдет-ғұрып заңдарын жетік білетін Абай ел ішіндегі әр алуан әкімшілік-құқықтық реформаларға белсене араласады. Егерде шағын кезінде әкімқара биліктен, атқамінерліктен құтылғанда, Абай шығармашылық пен шынайы сараптамалармен байланысты іс-әрекеттерге ұмтылады. Абайдың өзінің көптеген шығармаларында "Адам", "Болмыс" және "Ралам" тақырыбы, сондай-ақ, абсолюттік ақиқат сыры тұрақты орын алады.

1885 жылғы мамыр айында, Семей қаласының генерал-губернаторы Цеклинцкий менің басқаруым менімен бірге, Карамола деген жерде Шар өзенінің бойында Семей ауданына жататын 5 уездің 100-ден астам би-болыстары бас қосылды.

Осы съезіде төбе би болып сайланған Абай, "Семей қазақтары үшін қылмысты істерге қарсы заң ережесін" әзірлеу тапсырысын алды. Абай, комиссияның барлығын 3 күн, 3 түнде әзірлеген ережелер туралы еңбек етті.

Осы съезі қазақ қауымындағы ережелерге, патша өкіметінің халықты қанаушылыққа, зорлық-зомбылыққа негізделген заңдарға қарсы қоймайды.

Бірақ, Абайдың осы съезідегі артықшылығы, әсіресі ұрлық, қылмыс пен әйел мәселелеріне арналған баптары ерекше құнды. 1890 жылы, Байғұлақ мен Кұнту деген жуандардан бастап, 16 атқамінер Жиренше қыстауының шетіндегі Ши деген жерде Абайға қарсы дұшпандық әрекеттер болды.

1891 жылынан бастап, Абай басына ауыртпалыққа түсіп, бір-біріне ұласқан қайғы бұлты ашылмай қояды. Осы жылы ақынның сүйікті інісі Оспан жарық дүниеден өтеді. Одан кейін, орысша әскери білімі бар болды. Үлкен үміт күткен баласы Әбдірахманнан айырылады. Бұлардың қазасының ақын жанына қандай батқаны оның осы тақырыпқа арнаған топтама өлеңдерінен айқын көрінеді. Сөйтіп жүргенде, соңғы тіренішіндей болған дарынды ақын баласы Мағауия да қайтыс болды. Осындай қабаттасқан қайғы, қасіреттен күрт сынған Абай Мағауияның қазасынан кейін, қырық күннен соң, өзі де дүние салады.

Ақынның сүйегі Шыңғыстаудың ығындағы Жидебай мекенінде, інісі Оспанның жанына жерленеді. Бұл күнде ол арада қазақтың ұлы екі перзенті - Абай мен Шәкәрімге деген ұрпақтың өшпес махаббатының, ізгі құрметінің белгісіндей болып, сәулет өнерінің соңғы үлгісімен салынған қос мұнаралы кешенді алып мазар тұр.

Оразбай көзін ашқан жерде ұқсас болып, 1891 жылы бастаған дауысы 1897 жылға дейін созылады. Оның бастауы 1898 жылы Мұқыр сайлауындагы жанжалға дейін кейінірек қатысты. Абай оның өміріне қастандыққа әкеп салды. Ақын бұл жанжалдың барша жиренішті сырын, өзінің ақ екендігін Сенатқа хатында барынша айғақты деректермен дәлелдеп берді.

Абай өлең жазуды 10 жасында «Кім екен деп келіп ем түйе қуған...» деп бастады. Оның өлеңдерін 1880-1997 жылдары арасында көбірек қолға алды. Абай әрбір өлеңін әркімнің атымен таратып, Көкбай атынан бастаушы ақын жазды.

Абай 1896 жылы, өз өлеңдерін «жинауды» шәкірттеріне ескертті. Ол 1890-98 жылдары арасында ғақып-өсиеттерін қолға алды. Абай 3 әйел алды. Байбішесі Ділдадан: Ақылбай, Әбдірахман, Кұлбадан, Әкімбай, Мағаұия, Райхан; екінші әйелі Әйгерімнен Тұрағұл, Мекайыл, Ізкаіл, Кенже деген 7 ұл, 3 қыз сүйген. Келіндей алған әйелі Еркежаннан ұрпақ көрген жоқ.

Шығармалары

• Абайдың қара сөздері
• Йузи-рәушән
• «Физули, Шәмси, Сәйхали»
• «Сап, сап, көңілім»
• «Шәріпке»
• «Абралыға»
• «Жақсылыққа»
• «Кең жайлау»
• «Қансонарда»
• Масғұт
• Ескендір
• Абай жолы

Мәлімет қорытынды

Абай Құнанбаевтың туындысы және Қазақстан мен басқа елдердің мәдениетіне қосымша ететін тәуелсіздігі

Абай Құнанбаев Қазақстан тарихында ең маңызды әдістердің бірі болып табылады. Оның ең бастысы - Қазақ әдебиетінің, музыкасының және сауығының дамуына қолдау көрсету. Оның шығармашылығымен бірге бірнеше өлеңдер және бірнеше орындарға атанды. Абай шығармашылығымен Казақстан әдебиеті және музыкасының көлемін жоғары деңгейде дамытуға мән береді.

Абайдың қазақ әдебиетіне тәуелді болуы сондай-ақ үлкен. Оның ең маңызды өлеңдері адамзат туралы болып табылады. Олардың ішінде "Қара сөздер", "Сүйіктің жарығы", "Менің қызығым", "Жібек жолы" және басқалар бар. Осы өлеңдер қазақ әдебиетіне және күнтізбеліктің ең маңызды шығармаларынан бірі болып табылады.

Абай басқа елдердің культурасына да әсер еткен. Сонымен қатар, Орынборда жоғары оқу орындарының қалай болуы жайлы де маңызды рөл атқарады. Бұл орындарда абитуриенттерге қазақ әдебиетінен, музыкасынан және тарихынан құжаттар тағы үйретіледі. Алайда, Абайның шығармалары ерекшеліктерімен бірге емшілікке

Абай Құнанбаев шығармашылығының маңызы мен жалғасы

Абай қазіргі кезде де Қазақстан культурасында ең басты мемлекеттік деңгейде сақтайды. Оның аталған адамгершілігі дүниедегі басқа мемлекеттердің әдебиетіне, музыкасына, философиясына және басқа көптеген культуралық аспекттеріне де тәуелді.

Абайның әдебиетін өзіндік көзқараспен бақылауға болатын азаматтар өз кезегінде бәріне тәуелді. Бірақ Абайның жарияланған әдебиеті қазақ халқының мұғалімдерінің, жазушыларының, оқытушыларының және әдеби критикалардың басылымымен жоғары деңгейде бағдарламалайды.

Абайның музыкалық әдебиеті де өзінде қазақ халқындағы басқа музыкалық жанрлардың дамуына да әсер етті. Оның әндері дүниедегі басқа мемлекеттерде де танылған, олардың музыкасында бәрін және әрқайсының бейнелерін де табуға мүмкіндік берді.

Абайның философиясы мен қазіргі кезде өтілген уақытта мұнда көптерілген, оның философиялық қарастыруы қазақ қоғамындағы ой-өндірістерді толықтырып және мұрағаттандыруға мүмкіндік береді.