Қазақтың бір мақалы: «Өнер алды - бірлік, ырыс алды -тірлік» дейді. Бірлік қандай елде болады, қайтсе тату болады - білмейді. Қазақ ойлайды: бірлік - ат ортақ, ас ортақ, киім ортақ, дәулет ортақ болса екен дейді. Олай болғанда байлықтан не пайда, кедейліктен не залал? Ағайын құрымай мал іздеп не керек? Жоқ, бірлік - ақылға бірлік, малға бірлік емес. Малыңды беріп отырсаң, атасы басқа, діні басқа, күні басқалар да жалданып бірлік қылады! Бірлік малға сатылса, антұрғандықтың басы осы. Ағайын алмай бірлік қылса керек, сонда әркім несібесін құдайдан тілейді, әйтпесе құдайдан тілемейді, шаруа іздемейді. Әуелі біріне-бірі пәле іздейді. Не түсін, не ажарын, не өкпесін бұлдап, ол болмаса, бір пәле салып, қорғалатып, әйтеуір бірін-бірі алдаудың амалын іздеседі. Мұның қай жерінен бірлік шықты?
«Ырыс алды - тірлік» дейді, ол қай тірлік? Ол осы жан кеудеден шықпағандық па? Жоқ, ондай тірлік итте де бар. Ондай тірлікті қымбат көріп, бұлдаған адам өлімді жау көріп, ахиретке дұшпан болады. Жанын қорғалатып, жаудан қашып, қорқақ атанып, еңбек қылудан, қызмет қылудан қашып, еріншек атанып, ез атанып, дүниеде әлгі айтылған ырысқа дұшпан болады. Ол айтқан тірлік олар емес. Көкірегі, көңілі тірі болса, соны айтады. Өзің тірі болсаң да, көкірегің өлі болса, ақыл табуға сөз ұға алмайсың. Адал еңбекпен ерінбей жүріп мал табуға жігер қыла алмайсың.
Кеселді жалқау, қылжақбас,
Әзір тамақ, әзір ас,
Сыртың - пысық, ішің - нас,
Артын ойлап ұялмас, -
болып жүріп, тірімін деме, онан да алла жіберген ақ бұйрықты өлімнің өзі артық.
Муса
Бірлік — өнердің шыңы, ал болмыс — өркендеудің негізі деген қазақ мақалы мәдениеті мен ұлтына қарамастан барлық адамдар үшін өзекті болып табылатын маңызды мәселелерді қозғайды. Қазақтар бірліктің аты, тамағы, киімі мен игілігі ортақтықта көрінетініне сенеді. Алайда, автор бұл бірлікті дұрыс түсінбеу деп санайды, өйткені бұл бәсекелестік пен алдауға әкелуі мүмкін. Жалпы өркендеуге ұмтылудың орнына, адамдар жақсылыққа бағытталған ойдың бірлігін іздеуі керек. Рухани қасиеттер материалдық байлықтан гөрі маңызды болуы керек, өйткені олар адамды өнерге ұқсас жұмысқа жетелейді. Бұл мәтін Қазақстанның мәдениеті және оның руханият пен материалдық әл-ауқат мәселелеріне қалай қатысы бар екендігі туралы көбірек білгісі келетін адамдар үшін пайдалы болуы мүмкін.